28 marca 1989 r. w Warszawie zmarła Ludwika Nitschowa. Rzeźbiarka, pedagog, profesor warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, autorka warszawskiego pomnika Syreny. Naczelnym tematem jej rzeźby jest postać ludzka. Jak sama mówiła: "czyż jest coś ciekawszego niż człowiek? Jego głowa? Twarz?" Łączyła w swych pracach tendencje realistyczne i klasycyzujące. Wyspecjalizowała się w rzeźbie pomnikowej, którą projektowała z sukcesem od lat 30. XX wieku.
Po ukończeniu liceum przez dwa lata pracowała w pracowni Leona Wyczółkowskiego w Krakowie. W latach 1909-1912 uczyła się w Szkole Sztuk Pięknych dla Kobiet Marii Niedzielskiej, którą ukończyła z medalem. W latach 1923-1926 studiowała rzeźbę w Warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych w pracowni Tadeusza Breyera. W 1929 z grupą uczniów Breyera założyła spółdzielnię "Forma", realizującą zamówienia na nagrobki, rzeźby kościelne i architektoniczne. Pierwszą wystawę prac malarskich i rzeźbiarskich artystka miała w galerii Zachęta w 1929 r. Od 1945 roku była członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków. W 1950 rozpoczęła pracę na Wydziale Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. W 1956 została mianowana profesorem nadzwyczajnym. Była kierownikiem katedry rzeźby oraz prodziekanem wydziału. Pracę w ASP ukończyła w 1961 roku. Jej uczniami byli m.in. Kazimierz Gustaw Zemła i Stanisław Kulon.
Tematem dominującym w twórczości Ludwiki Nitschowej był portret. Artystka podejmowała ten temat zarówno w realizacjach kameralnych, jak i monumentalnych. „W pracach młodzieńczych i dojrzałych temat ten był konsekwentnie rozwijany i wielokrotnie podejmowany w rożnych materiałach. Nitschowa rzeźbiła osobistości wybitne i powszechnie znane oraz osoby bliskie sobie. Jej portrety odznaczają się prostotą, monumentalizmem, realizmem i dużym ładunkiem psychologicznym” (cyt. za: Agnieszka Dąbrowska, Ludwika Nitschowa. Warszawska rzeźbiarka, Warszawa 2005, s. 20).
Debiutem artystki był pomnik Marii Curie-Skłodowskiej. Po śmierci odkrywczyni polonu i radu w 1934 roku władze miejskie Warszawy ogłosiły konkurs na realizację monumentalną uczonej. Ludwika Nitschowa już wcześniej portretowała Curie-Skłodowską. Sama rzeźbiarka wspomina: „O Marii Skłodowskiej-Curie dużo słyszałam gdy jeszcze nie była tak sławna, od mojej siostry stryjecznej, która studiowała z nią w Paryżu. Pierwszy portret Marii Skłodowskiej-Curie wystawiałam w Warszawie, potem w Amsterdamie i Brukseli. Głowa ta w brązie, rzeźbiona szeroko i jakby najprawdziwsza, zaginęła podczas powstania warszawskiego. Wracałam później do tego tematu. Jedna z tych rzeźb – postać siedząca, trochę archaizowana, została zakupiona przez rząd Republiki Francuskiej z wystawy w Paryżu, druga, stojąca, przez Zarząd Miasta Warszawy” (cyt. za Ludwika Nitschowa, Wystawa prac rzeźbiarskich Ludwiki z Kraskowskich Nitschowej, Narodowa Galeria Sztuki Zachęta, Warszawa, 1958).
Pierwsza wersja monumentalnej realizacji ukazywała sylwetkę Marii Curie-Skłodowskiej w pozycji siedzącej z otwartą książką trzymaną na kolanach. Zrealizowana wersja, znajdująca się na warszawskiej ochocie, przedstawia cało postaciowa sylwetkę kroczącej noblistki, z pochyloną głową i podbródkiem opartym na zgiętej dłoni. Prezentowany w katalogu portret nawiązuje do pierwotnej wersji pomnika.
Wracając do najbardziej znanej "Syrenki" pierwotnie miała stanąć na środku Wisły, na osadzonym w dnie rzeki cokole. Patrzący na nią mieliby wrażenie, że właśnie wyłania się z wody. Po zmroku pomnik miały oświetlać reflektory. Realizację uniemożliwiły wysokie koszty. Obawiano się także szybkiego uszkodzenia pomnika. Ostateczny kształt rzeźba przybrała w nieczynnej kotłowni na terenie Stacji Filtrów Miejskich przy ul. Koszykowej 81, którą to Krahelskiej przydzielił na czas pracy prezydent Warszawy Stefan Starzyński.
W 1938 roku w zakładzie brązowniczym braci Łopieńskich w Warszawie przy ul. Hożej 55 wykonano brązowy odlew Syreny. W zakładowym „Zeszycie warsztatowym” zachował się szczegółowy rysunek pomnika oraz dane: waga – 1206 kg, robocizna całości – 2700 godzin.
W marcu 1939 roku pomnik był gotowy do ustawienia na cokole zaprojektowanym przez Stanisława Pomiana-Połujana. Wykonano go z szarożółtego piaskowca i ustawiono wewnątrz płytkiego basenu, gdyż według koncepcji artystki z narożnika cokołu miały tryskać strumienie wody. Koszty eksploatacji i problemy techniczne sprawiły, że mimo kilku prób uruchomienia fontanna nie działała.
Odsłonięcie pomnika Syreny nad Wisłą miało miejsce latem 1939 roku Prezydent Starzyński planował uroczystość z udziałem wojska i warty honorowej. Ostatecznie wydarzenie miało charakter niezwykle skromny. Uczestniczyła w nim garstka mieszkańców stolicy, Ludwika Nitschowa i Krystyna Krahelska. Prezydent Starzyński spóźnił się, po krótkiej przemowie odsłonił pomnik i odjechał. Mogło mieć to związek z napiętą sytuacją polityczną. Władze polskie odsłonięciem pomnika nie chciały drażnić Trzeciej Rzeszy.
Krystyna Krahelska – w czasie wojny łączniczka i sanitariuszka AK – została ranna w pierwszych godzinach powstania warszawskiego. Zmarła 2 sierpnia 1944 roku. Syrena przetrwała wojnę praktycznie nienaruszona.
KOLORYZACJA ZDJĘCIA © PAI
Ludwika Nitschowa w DZIALE HISTORIA-KULTURA PAI
POLONIJNA AGENCJA INFORMACYJNA - KOPIOWANIE ZABRONIONE.
NAPISZ DO REDAKCJI - PODZIEL SIĘ WIADOMOŚCIĄ
Wyjątkiem jest uzyskanie indywidualnej zgodny redakcji, wówczas zgodnie z prawem autorskim należy podać źródło:
Polonijna Agencja Informacyjna, autora - jeżeli jest wymieniony i pełny adres internetowy artykułu
wraz z aktywnym linkiem do strony z artykułem oraz informacje o licencji.
Projekt w 2023 roku dofinansowany ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
w ramach konkursu Polonia i Polacy za Granicą 2023
Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
